Dilsel organlar nelerdir?
Dilsel, yani dil ediniminde ve öğreniminde etkin rol oynayan organlar ve sistemler; beyin ve düşünme sistemi, kulaklar ve işitme sistemi, gözler ve görme sistemi, akciğerler ve solunum sistemi ile gırtlak (ses telleri) ağız, dudaklar, dil, dişler ve bunları betimlemek için kullanılan konuşma sistemidir.
Beyin ve Dil ilişkisi nedir?
Günümüze kadar ve hâlâ insanların merak duygusunu uyandıran beyin organı henüz tam olarak çözümlenmiş olmasa da onun adına birçok bilgi var olmaktadır. Beyin, bilindiği gibi, vücudumuz en olmazsa olmaz organlarından biridir. İçerisinde milyarlarca sinir hücresi bulunmaktadır. Bu sinir hücrelerinin kendi aralarında iletişimini sağlayan çok az miktarda elektrik enerjisi ile çalışan bir organdır. Ve bu yapısı ile bir insanın bütün istemli ve istemsiz hareketlerini, aynı zamanda, duygu ve düşüncelerini de kontrol eden organ… Saniyenin milyonda biri denilebilecek süreçler ile programlı ve sürekli olarak çalışan organ… Sadece çalışan ve vücudu yöneten değil, tüm hayati bilgilerimizi düzenli olarak kaydeden ve bizi, bu bağlamda, İNSAN yapan organ…
Tüm vücudu her tip hareketi yöneten beyin tabi ki de dil ile doğrudan ilgilidir. Hatta, dil ile doğrudan ilgili olan diğer dilsel organları da yönettiği için dil adına en temel organdır.
Hangi açılardan?
Öncelikle beynin yapısı üzerinde düşünmek gerekmektedir ve sonra da işleyişi… Ve son olarak dil ile beyin arasındaki olmazsa olmaz ilişkiler betimlenmelidir.
O halde… Beyin adına konuşalım mı?
Tabii ki… Beyin, birbirine milyarlarca yapı ile bağlı ve her biri aslında birbirine bağlı fakat bağımsız hareket eden milyarlarca sinir hücresinden oluşmaktadır. Biraz yukarıya yükselirsek, tüm bunların (en temel beyin resmini hatırlayın) iki büyük parçadan, bir başka deyişle iki parça yarımküreden oluştuğunu hepimiz bilmekteyiz. Bu yarımkürelerin her birinde de olduğu varsayılan farklı alanlar bulunmaktadır.
Bu alanlar neye göre belirlenir ki?
Bu alanlar yapı, işlev ve sistematik bağ kurmalarına göre belirlenmişlerdir. Bu yapıların içerisinde yer alan dilsel alanlar da farklı şekillerde tanımlanmıştır. Beynin her bir tanımlı alanına lob adı verilir.
Bunlar nelerdir?
1) Ön Lob (Frontal Lob)
Beynin bu lobunda, bilinçli düşünme eylemleri gerçekleşir. Bu yapıda meydana gelen hasarlar, bireyin farklı duygusal durumlara girmesine/durumları hissetmesine sebep olur. Kişinin psikolojik rahatsızlığına ilişkin birçok veri bu bölgeden kaynaklanmaktadır.
Çok enteresan…
2) Yan Lob (Parietal Lob)
Beynin bu lobunda, diğer tüm duyu organlarından gelen bilgiler işlenir. Duyuların işlenmesi ve algılanması gerçekleşir. Yani, yenen bir şeyin acı olduğu bilgisi, sinirler tarafından beyne iletilir ve beyindeki acı bilgisi ile eşleşerek ve bu lob içerisinde tanımlanarak kişi yediği şeyin lezzetini anlar.
Kaç tane lob var?
Devam ediyor…
3) Arka Lob (Oksipital Lob)
Beynin bu lobunda, görme eylemi gerçekleşir. Halüsinasyonlar da bu bölümde oluşmaktadır.
4) Şakak Lobu (temporal Lob)
Beynin bu lobunda, koku alma ve işitme eylemleri gerçekleşir. Aynı zamanda görünen bir resim veya yüzün tanınması gibi karmaşık bir sistem de bu alanda tanımlanır.
5) İnsula Lobu
Bu lob henüz kimi bilim adamlarına göre bir lob gibi sayılmasına rağmen kimilerine göre lob değildir. Beynin şakak ve yan lobları arasında karmaşık bağları çözümlediği ve doğrudan bu bileşimi sağladığı için bu lob da beynin bir lobu sayılmalıdır.
6) Serebellum Lobu
Aynı insula lobu gibi kimilerine göre literatürde lob olmadığı görüşü hakimdir. Kimi literatürde ise bu lob anterior, posterior and flocculonodular olmak üzere üçe ayrılmalıdır ibaresi vardır. Kimileri de lob olmadığı görüşünde hemfikirdirler. İşlevine gelince, beynin bu lobunda, vücuttan sinir hücreleri ile iletilen veri, hareket ile birleştirilir. Bu, diğer beyin loblarından farklı bir işlevdir, bu sebeple bu lob da ayrı bir lob gibi değerlendirilmelidir.
Tüm bu loblar beyin yarımkürelerinde bulunmaktadır. Ve temel işlevleri ile beyne yardımcı olmaktadırlar.
Beyin Yarımküreleri mi?
Evet… Beyin ortasından derin bir yarık geçen ve yarımküre adı verilen iki büyük yarımküreye sahiptir. Sağ ve sol diye adlandırılan bu yarımkürelerin birbirinden farklı işlevleri olduğu uzun dönemdir düşünülse de yaklaşık 50 yıl kadar önce gün yüzüne çıkarılmıştır.
Farklı görevler mi? Nasıl Yani?
Çok temelde, beynin sol yarımküresi vücudumuzun sağ tarafını, sağ yarımküresi ise vücudumuzun solunu kontrol eder… İnsanların sol ellerini veya sağ ellerini kullanmaları bu sebepledir.
Enteresan…
Aynı zamanda bunların kontrol alanları da farklı farklıdır. Bu aşamalar da temelde sözel zeka ve zihinsel zeka diye adlandırabilir.
Anlayamıyorum. Önce sol yarımküreden başlayalım mı?
Bu yarımküre soyut düşünce alanıdır. Beynin sol yarımküresi konuşma becerisini barındırır. Yukarıda bahsi geçen konuşmaya ait alanlar bu bölgede yer alır. Ayrıca bu yarımkürede, ayrıntılı ve analitik düşünme gerçekleşir. Ayrıca iletişim gibi karmaşık bir durumda bu alanda gerçekleşmektedir. Beynin bu yarımküresinde “tümdengelim” söz konusudur ve yapılan birçok araştırmaya göre bayanlar sol yarımkürelerini daha çok kullanmaktadır.
Nasıl yani? İnsanlara göre değişiyor mu?
Tabii ki… Bireyin dünya algılamasına ve beğenilerine göre bir yarımküre – her ne kadar birbirleri ile ilişki içinde olsalar da – diğerine göre daha gelişmiş değil de daha baskın hale gelebilir.
Tümdengelim nedir?
Bir çeşit düşünme ve algılama biçimidir. İnsanlar sol yarımkürenin bu özelliği ile genel bir yargıdan temel bir yargıya inerler ve önyargıda/kararda bulunurlar. “Bütün erkekler çapkındır.” tümdengelimi ile “Benim eşim de beni aldatır.” diyen bir bayan bu durumu örneklemektedir.
Sağ yarımküre için konuşsak?
Bu yarımküre somut düşünce alanıdır. Vücudumuzun solunu yöneten bu yarımkürede, sözel zeka daha baskındır. Sayısal beceriler bu bölümde gerçekleşir. Ayrıca bireyin müzik kabiliyeti, yön bulma becerileri gibi sezgisel ve duygusal algılamaları da bu yarımkürededir. Beynin bu yarımküresinde ise “tümevarım” söz konusudur ve yapılan birçok araştırmaya göre erkekler sağ yarımkürelerini daha çok kullanmaktadır.
Tümevarım nedir?
Bir diğer çeşit düşünme ve algılama biçimidir. İnsanlar sağ yarımkürenin bu özelliği ile, deneyimleri ve tecrübeleri ya da sadece düşünceleri sonucu temel noktalardan genel yargılara ulaşırlar. “İşyerinde, ilk arkadaşım yalancıydı.”, “İkinci arkadaşım yalancıydı.”, “Üçüncü tanıştığım kişi de yalancıydı.” tümevarımı ile birinin “Bütün işyerinde çalışan arkadaşlar yalancıdır.” yargısına varması bu durumu örnekler.
Soyut düşünceyi açsak biraz? Yani sol yarımküresi daha baskın insanlar?
Sol yarımküre soyut düşünce merkezidir. Sol yarımküresi baskın olan insanlar olayların gideceği yeri veya olaylar arasında ilişkileri daha önceden sezebilirler (analitik düşünme). Bu durum için şu şekilde bir açıklama ve örnekleme yapılabilir. Örneğin bayanlar sol yarımkürelerini erkeklere göre daha baskın kullanırlar. Bu sebeple, iki bayan konuşurken bir diğeri ağlamaya başlayabilir. Veya bayanlar durduk yerde duygulanıp ağlayabilirler.
Peki ya erkeklerde? Yani sağ küresi daha baskın insanlarda?
Sağ yarımküre somut düşünce merkezidir. Sağ yarımküresi daha baskın olan insanlar (tümevarım düşünce algılamasının da baskınlığı ile) durumları somut olarak düşünürler. Ve somut sonuçlar ile bir yargıya varırlar. Bu durum için ise şu şekilde bir açıklama ve örnekleme yapılabilir. Eşine karşı çok sert konuşan bir bey; ancak eşi ağladığı zaman “kırıcı” olduğunu fark eder. Veya eşi kötü bir olayı anlatırken ağlamaya başlarsa; kocası durumun çok vahim olduğunu anlayacak ve bir çözüm bulmaya çalışacaktır.
Bir şeyler öğrendiğime inanıyorum. Peki, dil ve beyin ilişkileri ve ortaya çıkan hasarlar sonucunda meydana gelebilecek durumlar nelerdir?
Beyinde yer alan Broca, Wernicke ve Korteks alanlar dil ile ilgili alanlardır. Bu alanların ne olduğu ve hasar durumunda ortaya çıkacak dilsel problemler ileride her bir alan için açıklanacaktır…
Tamam. Peki, ben sağ yarımküremi mi kullanıyorum; yoksa sol yarımküremi mi?
Bunu ölçen çeşitli testler bulunsa da, Nobel Ödülü sahibi Prof. Roger Sperry’nin testi gayet net sonuçlar verebilmektedir. BLOG içerisinde siz de hangi yarımkürenizi daha baskın kullandığınızı ve buna bağlı olarak karakterinize dair (bildiğiniz ancak kanıtlanmış) verileri elde etmek için, ROGER SPERRY YARIM KÜRE TESTİ başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
